Đến thời bảo hiểm hưu trí tự nguyện

Kinh nghiệm quốc tế

Theo ông Phạm Trường Giang, Phó Vụ trưởng vụ Bảo hiểm xã hội, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, dù bảo hiểm xã hội vẫn là một trụ cột quan trọng nhất của hệ thống an sinh xã hội quốc gia, nhưng xu hướng chung của thế giới là xây dựng một hệ thống an sinh xã hội đa tầng, linh hoạt, không loại trừ và có thể hỗ trợ lẫn nhau, nhằm đảm bảo an toàn cho mọi người, nhất là người lao động trong các trường hợp rủi ro kinh tế và rủi ro xã hội khác…

Cụ thể, ở một số nước như tại Mỹ, người về hưu có 3 nguồn thu nhập. Một là từ nguồn bảo hiểm hưu trí (bắt buộc) với tỷ lệ đóng là 12,4% tiền lương chia đều cho mỗi bên (người lao động và người sử dụng lao động mỗi bên đóng 6,2%). Hai là từ bảo hiểm hưu trí tự nguyện bổ sung. Đây là hình thức bảo hiểm hưu trí do DN tổ chức dựa trên cơ sở thỏa thuận giữa các bên và được đưa vào thỏa ước lao động hoặc hợp đồng lao động, trong đó tỷ lệ đóng góp của mỗi bên cũng theo thỏa thuận. Nhà nước không can thiệp vào việc có hay không loại hình bảo hiểm này. Nguồn thứ ba là tiết kiệm hưu trí cá nhân. Nguồn này được hình thành trên cơ sở người lao động mở một tài khoản riêng và đóng tiền vào.

Hệ thống bảo hiểm hưu trí ở Đức cũng bao gồm bảo hiểm hưu trí bắt buộc; bảo hiểm hưu trí bổ sung do DN lập ra (không bắt buộc) - ở Đức đang có khoảng 50% người lao động tham gia loại hình bảo hiểm này; và bảo hiểm hưu trí tư nhân do người lao động tự nguyện mua.

Trong khi đó, tại Thái Lan, lương hưu từ hưu trí cơ bản chiếm 60%, còn lương hưu từ hưu trí bổ sung chiếm 20% nguồn thu nhập hưu trí. Tại Pháp, lương hưu cơ bản chiếm 20 - 25%, còn lương hưu từ hưu trí bổ sung chiếm 55 - 60% nguồn thu nhập hưu trí…

Hưu trí đa tầng: Xu hướng chung

Theo thống kê của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, hiện có khoảng 80 nước trên thế giới, ngoài tầng thứ nhất (hưu trí cơ bản bắt buộc) đã triển khai tầng thứ 2 (bảo hiểm hưu trí bổ sung). Khối APEC chỉ còn duy nhất Việt Nam chưa triển khai loại hình bảo hiểm này.

Ông Phạm Trường Giang cho biết, hiện Việt Nam đang có khoảng 10,6 triệu người tham gia bảo hiểm hưu trí bắt buộc. Vì lương hưu thấp cùng với sự bảo hộ của Nhà nước, nên lương hưu hiện nay đang gắn rất chặt với ngân sách nhà nước và quỹ bảo hiểm xã hội. “Việc tăng lương hưu cùng mức với tăng lương tối thiểu chung đã tạo áp lực rất lớn cho ngân sách nhà nước và quỹ bảo hiểm xã hội. Chính áp lực này đã khiến cho quá trình cải cách tiền lương để tăng đời sống cho người lao động gặp rất nhiều khó khăn”, ông Giang nói.

Trong khi đó, xuất phát từ nhu cầu của người lao động và mong muốn ổn định bộ máy, thu hút được nhân sự chất lượng cao, mặc dù chưa có khung pháp lý, song đã có không ít DN hình thành quỹ bảo hiểm hưu trí bổ sung như Công ty Unilever Việt Nam, Công ty Nestle Việt Nam, Công ty Dutch Lady Việt Nam… thực hiện đối với hàng nghìn lao động. Tuy nhiên, số tiền trích vào quỹ không được tính vào chi phí hợp lý của DN, khi nhận tiền, người lao động phải đóng thuế thu nhập theo quy định của Nhà nước. Chính điều này đã khiến cho lao động làm việc trong các tập đoàn đa quốc gia tại Việt Nam rất thiệt thòi và những lao động khác muốn gia tăng cơ hội hưởng hưu trí bổ sung cao hơn khi nghỉ hưu cũng không có cơ hội.

Một điều tra của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội năm 2010 đối với gần 700 DN thuộc nhiều thành phần kinh tế tại Hà Nội và TP. HCM cho thấy, có đến 70% DN được khảo sát mong muốn và sẵn sàng tham gia quỹ hưu trí bổ sung cho người lao động. Chính vì vậy, với sự triển khai cùng lúc nhiều loại hình bảo hiểm hưu trí khác nhau (bảo hiểm hưu trí bắt buộc, bảo hiểm hưu trí bổ sung tự nguyện và bảo hiểm hưu trí từ nguồn tiết kiệm - sản phẩm này do các công ty bảo hiểm nhân thọ cung cấp), các cơ quan, đơn vị tham gia đề án này hy vọng Việt Nam sẽ nhanh chóng hòa nhập với xu hướng phổ biến trên thế giới. Đó là thu nhập người nghỉ hưu từ hưu trí cơ bản sẽ giảm dần và thu nhập từ hưu trí bổ sung sẽ tăng dần khi kinh tế phát triển.

Băn khoăn

Dù thấy rõ lợi ích của xu hướng hưu trí đa tầng, nhưng việc triển khai gần như cùng lúc hai loại hình bảo hiểm hưu trí tự nguyện cũng không phải không có những băn khoăn, nhất là đối với các công ty bảo hiểm nhân thọ. Theo nguồn tin của Đầu tư Chứng khoán, hiện Thông tư hướng dẫn bảo hiểm hưu trí tự nguyện đang được các đơn vị của Bộ Tài chính hoàn thiện, dự kiến ban hành trong tháng 8/2013 này. Trong khi đó, mô hình hưu trí bổ sung cũng được Bộ Lao động -Thương binh và Xã hội cho triển khai thí điểm từ tháng 1/2014.

Có thể thấy, tính hấp dẫn của mỗi loại hình bảo hiểm phụ thuộc lớn vào các chính sách khuyến khích sản phẩm, bao gồm chính sách thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập DN liên quan đến việc đóng góp vào các chương trình này. Tuy nhiên, đại diện một DN bảo hiểm băn khoăn, theo đề xuất ban đầu của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, chương trình hưu trí bổ sung sẽ áp dụng cho các công ty và đối tượng hiện đã và đang đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, không bao gồm các thành phần kinh tế tự do khác. Đây là nhóm đối tượng khách hàng mà các DN bảo hiểm nhân thọ có thể hướng tới để bổ sung vào dữ liệu khách hàng của mình, bên cạnh các khách hàng DN truyền thống.

“Có vẻ sẽ có sự cạnh tranh trong hai loại hình hưu trí tự nguyện này, nhưng hy vọng, với sự linh hoạt của mình, các công ty bảo hiểm sẽ triển khai theo hướng các sản phẩm bảo hiểm hưu trí sẽ bổ sung cho nhau để hấp dẫn khách hàng”, lãnh đạo cấp cao một công ty bảo hiểm nhân thọ nước ngoài chia sẻ.